У сучаснай метадычнай літаратуры пад вучнёўскім самакіраваннем разумеюць форму арганізацыі жыццядзейнасці калектыву навучэнцаў, якая забяспечвае развіццё іх самастойнасці у прыняцці і рэалізацыі рашэнняў для дасягнення грамадска значных мэт.
Вучнёўскае самакіраванне - гэта магчымасць самім навучэнцам планаваць, арганізоўваць сваю дзейнасць і падводзіць вынікі, удзельнічаць у вырашэнні пытанняў грамадскага жыцця, праводзіць мерапрыемствы, якія ім цікавыя. Гэта магчымасць прадэманстраваць унікальнасць сваёй асобы, назапасіць вопыт зносін, пераадолення цяжкасцей, адчуць адказнасць за свае ўчынкі, асвоіць грамадскі вопыт. Гэты досвед будзе асабліва значны для грамадства, калі ён адпавядае прынцыпу 10 «Дэкларацыі аб правах дзіцяці»: «Расціць будучых грамадзян у поўнай свядомасці, што іх энергія і здольнасці павінны прысвячацца служэнню на карысць іншым людзям». Лідэрскія якасці навучэнцаў фарміруюцца ў працэсе арганізацыі работы органаў самакіравання ўстановы адукацыі "Навапольскі дзяржаўны аграрна-эканамічны каледж".
Задачы сістэмы вучнёўскага самакіравання:
- раскрыццё ў навучэнскай моладзі патэнцыйных магчымасцей, якія дазваляюць быць лідэрамі ў абранай сферы дзейнасці;
- стварэнне ўмоў для выяўлення лідэрскіх якасцей у вучняў, старастаў навучальных груп, актыву ГА БРСМ і прафсаюза, прадастаўленне магчымасці для іх рэалізацыі;
- арганізацыя разнастайнай па зместу дзейнасці, накіраванай на творчае навучанне і пошук лідэраў у асяроддзі навучэнцаў;
- стварэнне рэзерву кадравага патэнцыялу для вытворчасці і моладзевых грамадскіх арганізацый.
Зыходзячы з пастаўленых задач створаны наступныя самаўпраўленчыя структуры: старастат, рада фізічнай культуры, рада інтэрната, рада клуба, вучнёўскі прафкам, камітэт ВА ГА «БРСМ», штабы валанцёрскіх атрадаў і МААП. Кожная са структур мае свой план працы, абраны актыў, камісіі, якія адказваюць за пэўны кірунак працы. Акрамя таго, у кожнай навучальнай групе абіраецца актыў, пры неабходнасці парады справы. Органам вучнёўскага самакіравання каледжа адводзіцца вялікая роля ў ажыццяўленні ідэалагічнай і выхаваўчай працы - гэта:
- удзел у грамадска значных палітычных, грамадзянскіх, патрыятычных мерапрыемствах, якія праводзяцца ў горадзе, раёне, вобласці;
- арганізацыя і правядзенне суботнікаў, працоўных і грамадска-палітычных акцый;
- збор другаснай сыравіны, і правядзенне падпісной кампаніі на перыядычны друк; правядзенне конкурсаў на лепшую групу, ячэйку ГА "БРСМ", пакой, паверх; работа па прафілактыцы злачынстваў і правапарушэнняў;
- арганізацыя фізкультурна-масавых і культурна-дасугавых мерапрыемстваў.
Калектыў каледжа лічыць, што тэма самакіравання вельмі актуальная, бо каледж павінен навучаць не толькі прафесійным навыкам, але таксама ён павінен навучыць чалавека быць самастойным, здзяйсняць добрыя справы, адказваць за свае ўчынкі, прымаць рашэнні, абараняць свае правы. Навучэнцы павінны прыходзіць у такую навучальную ўстанову, якая зможа падрыхтаваць іх да жыцця ў зменлівых умовах.
У каледжы некалькі форм (узроўняў) уключэння педагогаў, якія вучацца ў арганізацыю навучання і выхавання, у фарміраванне прыярытэтных каштоўнасцей вучнёўскага калектыву, у сумеснае асэнсаванне перспектыў развіцця.
Часовыя творчыя гурты. Яны ствараюцца на перыяд падрыхтоўкі і правядзенні розных навучальных, выхаваўчых і арганізацыйных спраў. Уваходзяць у іх куратар і актыў навучальнай групы.
Індывідуальны ўзровень - навучэнец. Дзейнасць асобы па добрасумленным выкананні даручэнняў фарміруе добрасумленнасць да даручанай справы. Выкананне грамадскіх даручэнняў, пры якіх навучэнец сам знаходзіць і выкарыстоўвае некаторыя спосабы яго ажыццяўлення, фармуе навык самакантролю і патрабавальнасці да сябе. Навучэнец можа сам выбраць сабе справу і вызначыць шляхі яго выканання. Гэтым характарызуецца творчае стаўленне асобы да канкрэтнай справы.
У працэсе развіцця індывідуальнага вучнёўскага самакіравання праявіліся тэндэнцыі: чым больш актыўна навучэнец удзельнічае ў самакіраванні, тым больш высокім аказваецца ўзровень яго самастойнасці і адказнасці як найвышэйшых паказчыкаў яго асобаснага росту.
Узровень першаснага калектыву - навучальная група. Органы самакіравання ў навучальнай групе абіраюцца пад кожны від дзейнасці так, каб усе навучэнцы ўваходзілі ў той ці іншы орган вучнёўскага самакіравання. Групавое самакіраванне дапамагае знайсці сферы асобасна - і грамадска-карыснай дзейнасці навучэнцаў, вызначыць кола іх абавязкаў, умацоўвае сферу сяброўскіх адносін, перадае вопыт дэмакратычных адносін: асабістай адказнасці, імкненне да згоды, свабоды думкі, змяняльнасці пазіцый (кіраўнік-выканаўца), дапамагае ўлічваць меркаванні кожнай і меншасці, дапамагае навучэнцам выпрацоўваць навыкі самастойнай групавой працы.
Узровень вучнёўскага калектыву ўстановы адукацыі - рада органаў вучнёўскага самакіравання. У раду ўваходзяць старшыні і сакратары ўсіх саветаў органаў самакіравання, якія карыстаюцца аўтарытэтам у сваіх таварышаў, здольныя павесці за сабой.
Вышэйшы орган самакіравання - рада каледжа.
Кожная самаўпраўленчыя структура плануе сваю дзейнасць, вядзе пратаколы пасяджэнняў, у якіх фіксуюцца рашэнні і пастановы. Курыруюць органы самакіравання прадстаўнікі педагагічнага калектыву (загадчыкі аддзяленнямі, сакратар ВА ГА «БРСМ», выхавацелі, сацыяльны педагог, бібліятэкар, кіраўнік фізвыхавання, педагог-арганізатар). Савет органаў вучнёўскага самакіравання курыруе намеснік дырэктара па выхаваўчай рабоце.
Прагназуемыя вынікі дзейнасці органаў вучнёўскага самакіравання:
- стварэнне спрыяльных умоў для развіцця асобы ўдзельнікаў вучнёўскага самакіравання;
- падрыхтоўка лідэраў, якія могуць стаць кіраўнікамі моладзевых аб'яднанняў;
- выкарыстанне тэорыі лідэрства ў практычнай дзейнасці ўдзельнікаў вучнёўскага самакіравання;
- папаўненне "банка ідэй" новымі формамі работы ў асяроддзі навучэнскай моладзі;
- уцягванне ў актыўную дзейнасць маладзёжных грамадскіх аб'яднанняў, органаў самакіравання, юнакоў і дзяўчат навучэнцаў каледжа;
- стварэнне лідэрскай перспектывы ў абранай сферы будучай самастойнай дзейнасці.
Такім чынам, развіццё вучнёўскага самакіравання мы разглядаем як частку сістэмы грамадзянскага выхавання, якое стала вельмі актуальным. Задачы грамадзянскага выхавання - гэта выхаваць лідэра, навучыць дэмакратычным зносінам, уменню працаваць у калектыве, развіць творчыя і арганізацыйныя здольнасці. Мы хочам, каб нашыя навучэнцы разумелі запыты і патрабаванні і праз вучнёўскае самакіраванне маглі рэалізаваць і супаставіць сябе з тымі патрабаваннямі, якія вылучае грамадства.
Намеснік дырэктара па выхаваўчай рабоце Л.М. Бягун